Ernst Hirsch Ballin in gesprek met de NVvR: rechters is schrik aangejaagd

Op 13 juni sprak staatsgeleerde en voormalig minister van justitie Ernst Hirsch Ballin tijdens een online bijeenkomst van de NVvR over zijn onlangs verschenen boek Waakzaam burgerschap, vertrouwen in de democratie en rechtsstaat herwinnen. Zijn boodschap: we moeten onderkennen dat opeenvolgende crises zoals de banken- en monetaire crisis, de toeslagenaffaire, de coronacrisis en de klimaatcrisis het vertrouwen van de burger in de overheid (en vice versa) hebben aangetast. Dat vertrouwen moet worden hersteld.

Ernst Hirsch Ballin heeft zich een loopbaan lang beziggehouden met (mensen)rechten en rechtsstaat. In zijn recente boek Waakzaam burgerschap schetst hij hoe in de loop van de tijd de democratische rechtsstaat zich heeft ontwikkeld en welke plaats de mensenrechten daarbij innemen. Het recht, zo schrijft hij, is nodig om vertrouwen te wekken tussen personen die elkaar niet kennen. Dat vertrouwen is in de loop van de tijd aangetast, maar dat mag niet tot moedeloosheid leiden. Hirsch Ballin heeft een hoopvol boek willen schrijven, zo zei hij tijdens de online bijeenkomst.

Constitutionele toetsing

De oud-minister zei verder dat de toeslagenaffaire – en andere ongekend onrecht – een constitutionele ontwrichting heeft veroorzaakt. De normen waren hard, de sancties nog harder. Rechters hebben zich te lang schrik laten aanjagen, zei Hirsch Ballin. Hij verwees daarbij onder andere naar een publicatie uit 1911 waarin staat dat de rechter niet “op de stoel der administratie” moet gaan zitten. Sindsdien is bij rechters een zekere mate van terughoudendheid ontstaan. Die terughoudendheid noemde de oud-minister niet altijd terecht. Hoopvol noemde hij de ontwikkelingen op het gebied van het klimaat. Juist in die dossiers pakt de rechter ruimte die de wetgever vooralsnog lijkt te laten liggen.

Rechters hebben de taak kwetsbare mensen, onder wie ook toekomende generaties, te beschermen. Constitutionele toetsing kan daarbij helpen. Niet dat er daardoor geen buikpijnzaken meer zullen zijn. Maar het herstel van vertrouwen in het recht en de rechtsstaat kan ermee wel op gang worden gebracht.

Bekijk hier het vraaggesprek met Ernst Hirsch Ballin.