Vertrouwen tussen Europese rechters verder onder druk

Dinsdag 22 september vond in de Grote Kamer van het Hof van Justitie in Luxemburg een hoorzitting plaats over de positie van twee Poolse rechters tegen wie tuchtprocedures zijn aangespannen. Het Hof moet antwoord geven op de vraag of de zogeheten disciplinaire kamer van het Poolse Hooggerechtshof wel onafhankelijk en onpartijdig recht kan spreken zoals vastgelegd in artikel 47 van het Europese handvest. Lydia Heuveling van Beek was namens de NVvR als waarnemer aanwezig bij de hoorzitting in Luxemburg.

Al jaren staat de onafhankelijke rechtspraak in Polen ernstig onder druk. In april dit jaar beval het Europese Hof van Justitie in Luxemburg de Staat Polen om de werkzaamheden van de zogeheten disciplinaire kamer van het Poolse Hooggerechtshof op te schorten. De NVvR berichtte hier eerder over. Desondanks is de disciplinaire kamer nog steeds in bedrijf. Het Europese Hof moet nu beslissen of twee Poolse rechters tegen wie disciplinaire maatregelen zijn genomen wel worden berecht door een onafhankelijke en onpartijdige rechter conform artikel 47 van het Handvest van de EU. Verschillende Europese rechters-organisaties hebben inmiddels een brief aan de president van de Europese Commissie geschreven met de dringende vraag om een einde te maken aan de sloop van de rechtsstaat in Polen.

Vrijdag 2 oktober organiseert de mensenrechtenorganisatie Rafto Foundation een webinar over de huidige stand van zaken in Polen. Op deze Facebookpagina vindt u daarover meer informatie. U kunt het webinar bijwonen door hier te klikken.

Rule by law

Ook de NVvR maakt zich al langere tijd zorgen over de ontwikkelingen van de rechtsstaat in landen als Polen en Hongarije. The rule of law, het basisbeginsel waarop de EU is gebouwd, lijkt in die landen te zijn vervangen door the rule by law, waardoor de onafhankelijke rechtspraak ernstig wordt bedreigd. John Morijn, als bijzonder hoogleraar recht en politiek in internationale betrekkingen verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, schreef een blog over het gevaar van dit verschil in woorden. De politieke meerderheid in landen als Polen en Hongarije is van mening dat zij de regels bepaalt, ook waar het de rechtspraak betreft. Rechters in Polen die beslissingen nemen die de regerende partij (PiS) ongevallig schijnen, kunnen rekenen op disciplinaire straffen zoals het opheffen van immuniteit of het verlies van hun pensioen. Tegen de bekende Poolse rechter Igor Tuleya werden maar liefst zeven disciplinaire procedures gevoerd. Op 5 oktober dient in hoger beroep een zaak tegen hem om hem van zijn immuniteit te ontdoen. Over het verloop van de procedure tegen Tuleya in eerste aanleg, plaatste de NVvR eerder dit bericht.

Huiszoeking

Tuleya heeft inmiddels bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een procedure aanhangig gemaakt op grond van het recht op een privéleven zoals verwoord in artikel 8 EVRM. De Poolse overheid zou zijn reputatie moedwillig hebben beschadigd. Vijf andere Poolse rechters hebben eveneens procedures bij het EHRM aangespannen, omdat zij hun onafhankelijkheid in de knel zagen komen.

Hoezeer rechters persoonlijk kunnen worden geïntimideerd, bleek onlangs toen het anti-corruptiebureau een huiszoeking deed bij de voorzitter van rechtersvereniging Themis, Beata Morawiec. Daarbij werd onder andere haar computer in beslag genomen. Eerder liet Morawiec zich kritisch uit over het beleid van de minister van Justitie in Polen, Ziobro.

Nieuwe rechters

Tegen de Poolse rechters Waldemar Zurek en Monika Frackowiak zijn eerder disciplinaire maatregelen genomen. Zurek wordt strafrechtelijk vervolgd, nadat zijn immuniteit is afgenomen. Hij stelt dat de rechter voor wie hij moet verschijnen niet voldoet aan de eisen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid, omdat het om een politieke benoeming zou gaan (zaak C-487/19). Frackowiak heeft een civiele zaak aangespannen en een verklaring voor recht gevraagd dat de rechter die haar zaak behandelt evenmin onafhankelijk en onpartijdig is benoemd (zaak C-508/19). Het is bekend dat de Poolse Raad voor de rechtspraak (NEO KRS) in rap tempo rechters benoemd die de politiek welgevallig zijn. Tot nu toe benoemde de NEO KRS 570 nieuwe rechters die inmiddels al 18.000 beslissingen hebben genomen. Een deel van deze rechters heeft zitting in hetzelfde Hooggerechtshof dat over de disciplinaire straffen tegen de genoemde rechters moet oordelen.

De advocaat-generaal van het Europese Hof zal op 21 januari 2021 zijn conclusie geven op de door de Poolse rechters prejudicieel gestelde vragen. Omdat Polen de opschorting van de werkzaamheden van de tuchtkamer negeert, zoals het Europese Hof van Justitie eerder gelastte, moet worden gevreesd voor nog meer disciplinaire maatregelen tegen Poolse rechters die de rechtsstaat in hun land tot het uiterste proberen te verdedigen.

Om de Poolse collega’s ook zichtbaar te steunen, was de Nederlandse rechter Heuveling van Beek namens de NVvR aanwezig tijdens de hoorzitting in Luxemburg. Zij noemde het optreden van de Poolse staat tijdens de hoorzitting “confronterend” en “intimiderend”. “Van onze zusterorganisaties Themis en Iustitia heb ik gehoord dat Poolse rechters steeds meer in het nauw worden gedreven. Juist nu hebben zij de steun van hun Europese collega’s hard nodig.”

Wederzijds vertrouwen

De NVvR trekt zich het lot van de collega’s in Polen bijzonder aan. Onafhankelijke rechtspraak is een absolute voorwaarde voor een goed functionerende Europese Unie. Als rechters niet meer op elkaars oordeel kunnen vertrouwen, valt de basis onder alle verdragsrechtelijke afspraken feitelijk weg. Dat het al zover is bleek onlangs, toen een Poolse rechter oordeelde dat er geen gehoor mocht worden gegeven aan een Europees uitleveringsbevel van een Nederlandse rechter, omdat de Nederlandse rechter niet onafhankelijk zou zijn. Andersom schortte de Internationale Rechtshulpkamer in Amsterdam afgelopen zomer een overlevering van een verdachte aan Polen op.